Οι ηλικιωμένοι σήμερα αντιμετωπίζουν ένα διαχρονικό δίλημμα: Πώς να εξασφαλίσουν την οικονομική τους άνεση στα χρόνια της σύνταξης, χωρίς να θυσιάσουν την ποιότητα ζωής και την ανεξαρτησία τους. Παλαιότερα, οι επιλογές ήταν περιορισμένες – στηριζόσουν στη σύνταξη, ενδεχομένως σε βοήθεια από τα παιδιά, ή σε δραστικές λύσεις όπως πώληση του σπιτιού και μετακόμιση. Σήμερα, εμφανίζονται νέες λύσεις που υπόσχονται να λύσουν αυτό το δίλημμα με πιο έξυπνους τρόπους. Μία από αυτές, που ήδη συζητήσαμε, είναι η πώληση της ψιλής κυριότητας του ακινήτου με διατήρηση της κατοίκησης. Ας δούμε πώς τέτοιες λύσεις – και ειδικά η ψιλή κυριότητα – μπορούν να αλλάξουν προς το καλύτερο την καθημερινότητα ενός ηλικιωμένου.
Από την Ανασφάλεια στην Οικονομική Ανάσα
Φανταστείτε την ιστορία του κ. Γιώργου, 78 ετών: Συνταξιούχος, ζει μόνος του στο παλιό νεοκλασικό σπίτι των γονιών του. Το σπίτι μεγάλο, πανέμορφο, αλλά και πολυδάπανο. Η σύνταξή του – κουτσουρεμένη μετά από χρόνια μειώσεων – ίσα που φτάνει για τα βασικά. Ο κ. Γιώργος ανησυχεί για το μέλλον: “Κι αν χρειαστώ ακριβές θεραπείες; Κι αν χρειάζομαι κάποιον να με φροντίζει αργότερα; Πώς θα τα βγάλω πέρα;” Την ίδια στιγμή, αγαπά πολύ το σπίτι του και δεν θέλει να το πουλήσει ολοκληρωτικά ή να μετακομίσει. Νιώθει παγιδευμένος – “πλούσιος” σε ακίνητο, αλλά μετράει ευρώ-ευρώ για τα καθημερινά έξοδα.
Εδώ μπαίνει στο κάδρο η λύση της ψιλής κυριότητας. Ο κ. Γιώργος αποφασίζει να πουλήσει την ψιλή κυριότητα του σπιτιού του σε μια αξιόπιστη εταιρεία επενδυτών ακινήτων. Υπογράφουν συμβόλαια, λαμβάνει ένα σεβαστό χρηματικό ποσό εφάπαξ – αρκετές δεκάδες χιλιάδες ευρώ – και στο συμβόλαιο αναγράφεται ρητά ότι διατηρεί την επικαρπία ισοβίως, δηλαδή θα μένει στο σπίτι του όσο ζει, χωρίς κανένα περιορισμό.
Τι αλλάζει λοιπόν; Ο κ. Γιώργος από εκεί που ζοριζόταν οικονομικά, ξαφνικά έχει στον τραπεζικό του λογαριασμό ένα σημαντικό ποσό. Αυτό του δίνει μια τεράστια ανάσα. Καταρχάς, μπορεί να κάνει πράγματα που ανέβαλλε: να αντικαταστήσει τον παλιό καυστήρα ώστε να ζεσταίνεται καλύτερα τον χειμώνα, να προσλάβει μια κυρία να καθαρίζει το σπίτι μια φορά την εβδομάδα, και να βάλει και ένα μικρό μισθό στην ανιψιά του που τον βοηθά με τα ψώνια. Όλα αυτά βελτιώνουν άμεσα την καθημερινότητά του – το σπίτι είναι πιο ζεστό, καθαρό, κι εκείνος λιγότερο κουρασμένος από τις δουλειές.
Επίσης, τώρα ξέρει ότι αν τύχει κάτι με την υγεία του, έχει τους πόρους να το αντιμετωπίσει. Αυτό το αίσθημα ασφάλειας δεν αγοράζεται εύκολα. Η ψυχολογία του βελτιώνεται, το άγχος μειώνεται. Με λίγα λόγια, ο κ. Γιώργος νιώθει ότι «έβγαλε έναν μεγάλο βραχνά από πάνω του».
Παραμένοντας Εκεί που Αγαπάμε
Ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας του κ. Γιώργου είναι ότι δεν χρειάστηκε να αποχωριστεί το σπίτι του. Η καθημερινή του ρουτίνα, η γειτονιά, οι φίλοι του, όλα έμειναν στη θέση τους. Αυτός ο συνδυασμός – οικονομική άνεση + παραμονή στο σπίτι – είναι πραγματικά game-changer (αλλαγή παιχνιδιού) για έναν ηλικιωμένο.
Σε άλλες περιπτώσεις, οι ηλικιωμένοι μπορεί να πουλούσαν το σπίτι και να έφευγαν, αλλά μετά ένιωθαν το σοκ του ξεριζώματος. Εδώ, τίποτα τέτοιο: ο γνώριμος καφενές στη γωνία, ο γείτονας που λένε καλημέρα, το πάρκο όπου περπατάει – όλα συνεχίζονται. Ο ίδιος, μάλιστα, έχοντας πλέον και κάποια οικονομική άνεση, αρχίζει να απολαμβάνει περισσότερο τη ζωή στη γειτονιά του: βγαίνει για έναν καφέ παραπάνω, συμμετέχει στις δραστηριότητες του ΚΑΠΗ χωρίς να σκέφτεται το εισιτήριο του λεωφορείου ή το κόστος της εκδρομής. Είναι σαν να κέρδισε χρόνια ζωής, γιατί μπορεί να ζήσει την κάθε μέρα πιο πλήρως.
Ένα παράδειγμα από το εξωτερικό
Αυτή η ιδέα – του να χρηματοδοτούν οι ηλικιωμένοι τα γεράματά τους αξιοποιώντας το σπίτι τους – δεν είναι καθόλου επιστημονική φαντασία. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, υπάρχει εδώ και δεκαετίες ένας θεσμός που λέγεται “viager”, ουσιαστικά πώληση κατοικίας με ισόβιο δικαίωμα κατοίκησης. Κάθε χρόνο χιλιάδες Γάλλοι συνταξιούχοι πουλάνε τα σπίτια τους “με το κλειδί στο χέρι” – δηλαδή παίρνουν χρήματα αλλά συνεχίζουν να μένουν μέσα. Η γαλλική κυβέρνηση μάλιστα βλέπει θετικά αυτή την πρακτική, θεωρώντας την έναν αποτελεσματικό τρόπο να μειωθεί η εξάρτηση των ηλικιωμένων από κρατικές παροχές. Γιατί το κάνουν; Επειδή, όπως και ο κ. Γιώργος, πολλοί είναι “πλούσιοι σε ακίνητα, φτωχοί σε εισόδημα” και δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα αλλιώς. Με το viager, παίρνουν μια σταθερή μηνιαία πληρωμή ή εφάπαξ ποσό και ζουν αξιοπρεπώς.
Γιατί αναφέρουμε το παράδειγμα της Γαλλίας; Για να δείξουμε ότι τέτοιες πρακτικές δουλεύουν στην πράξη. Δεν είναι κάτι εξωτικό ή σπάνιο – είναι μια λύση που σε άλλες χώρες θεωρείται αποδεκτή και επιτυχημένη. Στη Γαλλία βέβαια έχει και μια “πιπεράτη” πλευρά – πολλές φορές ο αγοραστής πληρώνει μηνιαία στον ηλικιωμένο, οπότε “ποντάρει” στο πόσα χρόνια θα ζήσει (αν ζήσει πολλά, πληρώνει πολλά – αν φύγει νωρίς, έκανε απόσβεση γρήγορα). Αλλά οπωσδήποτε, οι πωλητές ευνοούνται γιατί παίρνουν ένα εισόδημα που αλλιώς δεν θα είχαν. Στην δική μας περίπτωση (ψιλή κυριότητα), συνήθως μιλάμε για εφάπαξ ποσό – το οποίο μπορείτε να διαχειριστείτε όπως σας ταιριάζει.
Καθημερινότητα χωρίς άγχος, με περισσότερες επιλογές
Η μεγάλη εικόνα είναι ότι λύσεις όπως η ψιλή κυριότητα μεταμορφώνουν την καθημερινότητα ενός ηλικιωμένου προς το καλύτερο. Φεύγει το βαρύ οικονομικό άγχος – αυτό το άγχος που μπορεί να προκαλέσει αϋπνίες, να φέρει κατάθλιψη ή να επιδεινώσει την υγεία. Όταν ξυπνάς το πρωί και δεν ανησυχείς αν τα λεφτά θα φτάσουν μέχρι το τέλος του μήνα, έχεις άλλο κέφι. Μπορείς να θέσεις νέους μικρούς στόχους: να ξεκινήσεις μια δραστηριότητα, να πας μια εκδρομή, να καλέσεις φίλους για φαγητό (τώρα που μπορείς να τους φιλέψεις και κάτι παραπάνω!).
Επίσης, διατηρείς τον έλεγχο της ζωής σου. Δεν έχεις χρειαστεί να ζητήσεις από κανέναν χάρη ή δανεικά. Η αξιοπρέπειά σου ως ανεξάρτητου ανθρώπου παραμένει ακέραιη – ένα πολύ σημαντικό στοιχείο για την αυτοεκτίμηση στην τρίτη ηλικία.
Φυσικά, κάθε λύση έχει και τις λεπτομέρειές της. Δεν είναι πανάκεια για όλους. Κάποιος άλλος στη θέση του κ. Γιώργου μπορεί να προτιμούσε να πουλήσει εντελώς το σπίτι και να πάει να μείνει με την κόρη του – αν αυτό τον έκανε πιο χαρούμενο. Η ουσία όμως είναι ότι, επιτέλους, υπάρχουν επιλογές. Και η ψιλή κυριότητα είναι μια επιλογή που συνδυάζει το παλιό με το νέο: παντρεύει την παραδοσιακή αξία της ιδιοκτησίας ακινήτου με μια μοντέρνα προσέγγιση χρηματοδότησης της ζωής.
Για όσους από εμάς μεγάλωσαν με την αντίληψη “το σπίτι δεν το πουλάμε, είναι για τα παιδιά”, τέτοιες λύσεις μπορεί στην αρχή να φαίνονται ριζοσπαστικές. Αλλά αξίζει να τις δούμε ανοιχτόμυαλα, γιατί μπορούν να λύσουν προβλήματα που παλιά φαίνονταν άλυτα. Η καθημερινότητα ενός ηλικιωμένου μπορεί να γίνει φωτεινή, ενεργή και χωρίς στερήσεις, αντί για μια μίζερη επιβίωση “για να μείνει το σπίτι στα παιδιά”. Στο τέλος της ημέρας, τα παιδιά θέλουν γονείς ευτυχισμένους, και οι γονείς θέλουν να ζουν με αξιοπρέπεια. Με σωστό σχεδιασμό, μπορούμε να πετύχουμε και τα δύο.