Κάθε μεγάλη απόφαση στη ζωή – και ιδιαίτερα όταν μιλάμε για οικονομικές αποφάσεις στα τελευταία στάδια της ζωής – συνοδεύεται από ένα φυσιολογικό συναίσθημα: τον φόβο. Φόβο για το άγνωστο, φόβο μήπως κάνουμε λάθος, φόβο μήπως μας εκμεταλλευτούν. Στην τρίτη ηλικία, αυτοί οι φόβοι μπορεί να είναι εντονότεροι. Έρευνες δείχνουν ότι σχεδόν το 65% των ανθρώπων άνω των 50 αισθάνονται άγχος όταν πρόκειται να πάρουν μια οικονομική απόφαση, ενώ πολλοί εύχονται να είχαν κάποιον έμπιστο να συζητήσουν τις ανησυχίες τους. Είναι απολύτως λογικό: όταν έχεις δουλέψει μια ζωή για ό,τι έχεις, θες να είσαι πολύ προσεκτικός στο πώς θα το διαχειριστείς.
Πώς μπορούμε λοιπόν να διαχειριστούμε αυτούς τους φόβους και να πάρουμε αποφάσεις – όπως π.χ. αν θα πουλήσουμε ένα ακίνητο, αν θα επενδύσουμε κάπου, αν θα κάνουμε κάποια νέα κίνηση – με περισσότερη αυτοπεποίθηση και ηρεμία; Ας δούμε μερικές στρατηγικές από την πλευρά της ψυχολογίας:
1. Ενημέρωση: η Γνώση Διώχνει το Άγνωστο
Ο φόβος του άγνωστου μειώνεται δραστικά όταν το άγνωστο γίνεται… γνωστό. Όσο περισσότερα μαθαίνετε για μια επιλογή, τόσο λιγότερο τρομακτική φαίνεται. Αν, για παράδειγμα, σκέφτεστε την πώληση ψιλής κυριότητας αλλά φοβάστε μήπως “χάσετε το σπίτι σας”, αφιερώστε χρόνο να ενημερωθείτε εις βάθος: Μιλήστε με έναν νομικό σύμβουλο που να σας εξηγήσει ακριβώς πώς κατοχυρώνεται το δικαίωμά σας. Ρωτήστε άλλους που τυχόν το έχουν κάνει (αν γνωρίζετε). Διαβάστε αξιόπιστες πηγές. Όταν οι ορολογίες και οι διαδικασίες πάψουν να είναι μυστήριο, θα δείτε ότι ο φόβος μετατρέπεται σε συγκεκριμένες ανησυχίες – τις οποίες πλέον μπορείτε να αξιολογήσετε λογικά, όχι με δραματοποιημένο τρόπο.
Πείτε, “φοβάμαι μη με κοροϊδέψουν”. Με τη γνώση, αυτό γίνεται: “ΟΚ, πρέπει να προσέξω αυτά τα σημεία στο συμβόλαιο, θα έχω το δικηγόρο μου να ελέγξει τα πάντα”. Δηλαδή το γενικό “φοβάμαι” μετατρέπεται σε πλάνο δράσης.
2. Στηριχτείτε σε Αξιόπιστους Ανθρώπους
Ένας ηλικιωμένος δεν πρέπει να αισθάνεται ότι πρέπει να πάρει μια μεγάλη απόφαση ολομόναχος. Αν νιώθετε αβεβαιότητα, βρείτε συμμάχους. Αυτό μπορεί να είναι ένα παιδί/εγγόνι σας που έχει γνώση των οικονομικών, ένας φίλος που εμπιστεύεστε και έχει “τετράγωνη” λογική, ή φυσικά επαγγελματίες: ένας οικονομικός σύμβουλος, ένας δικηγόρος, ένας συμβολαιογράφος. Μην διστάσετε να πείτε “Δεν το κατέχω καλά αυτό, μπορείς να το κοιτάξεις κι εσύ;”. Περισσότερα μάτια και μυαλά στην υπηρεσία σας μειώνουν τις πιθανότητες λάθους και σας δίνουν σιγουριά. Ακόμα και η παρουσία ενός δικού σας ανθρώπου σε μια συνάντηση με τρίτους μπορεί να σας κάνει να νιώθετε πιο άνετα και προστατευμένοι.
3. Μικρά Βήματα αντί για Άλμα
Συχνά ο φόβος προκύπτει όταν κάτι μας φαίνεται πολύ μεγάλο, πολύ οριστικό. Δοκιμάστε να σπάσετε την διαδικασία σε μικρότερα βήματα. Για παράδειγμα, δεν χρειάζεται να αποφασίσετε “πουλάω το σπίτι” από τη μια μέρα στην άλλη. Ξεκινήστε με ένα βήμα: κάντε μια εκτίμηση αξίας του σπιτιού από έναν ανεξάρτητο εκτιμητή, για να ξέρετε περίπου τι αξίζει. Μετά, βήμα δεύτερο: ενημερωθείτε νομικά τι συνεπάγεται η πώληση ψιλής κυριότητας. Βήμα τρίτο: μιλήστε με τα παιδιά σας πώς θα έβλεπαν μια τέτοια κίνηση. Κάθε βήμα από μόνο του δεν σας δεσμεύει σε τίποτα, αλλά προχωρώντας βήμα-βήμα, φτάνετε πιο κοντά στην απόφαση με στέρεο έδαφος κάτω από τα πόδια σας, αντί να πηδήξετε κατευθείαν στο τέλος.
Αυτή η προσέγγιση βοηθά και ψυχολογικά. Κάθε φορά αντιμετωπίζετε κάτι μικρό και διαχειρίσιμο, όχι το τεράστιο “τι θα γίνει με το σπίτι!”. Επιβραβεύστε τον εαυτό σας για κάθε μικρό βήμα που κάνετε – “σήμερα πήρα πληροφορίες, μπράβο μου”.
4. Σενάρια “Τι θα Γίνει Αν…”
Ένας τρόπος να κατευνάσουμε τους φόβους είναι να τους κοιτάξουμε κατάματα και να σχεδιάσουμε γύρω από αυτούς. Κάντε τη λίστα των “Τι φοβάμαι;” Για κάθε φόβο, γράψτε δίπλα: “Τι θα γίνει αν συμβεί αυτό; Τι μπορώ να κάνω για να το αποτρέψω ή να το αντιμετωπίσω;”.
Παράδειγμα: Φοβάμαι μήπως τα χρήματα που θα πάρω τα σπαταλήσω γρήγορα. Τι θα γίνει αν; Θα βρεθώ πάλι χωρίς χρήματα. Πλάνο: Να βάλω τα περισσότερα σε μια προθεσμιακή κατάθεση ή αμοιβαίο κεφάλαιο και να αφήσω λίγα για έξοδα – έτσι δεν θα είναι εύκολα προσβάσιμα για σπατάλη. Ή να ζητήσω από τον οικονομικό μου σύμβουλο να με βοηθήσει στον προϋπολογισμό. Άλλο παράδειγμα: Φοβάμαι μήπως μετάνιωσω και νιώσω τύψεις. Τι θα γίνει αν; Θα είμαι στεναχωρημένος. Πλάνο: Να θυμίζω στον εαυτό μου τους λόγους που το έκανα – ίσως να κρατήσω κι ένα “ημερολόγιο αποφάσεων” όπου γράφω γιατί πήρα αυτή την απόφαση, για να το διαβάζω όταν αμφιβάλλω. Και επίσης, να δώσω χρόνο – κάθε μεγάλη αλλαγή θέλει και προσαρμογή.
Όταν παίζετε αυτό το παιχνίδι του “τι θα γινόταν αν”, θα δείτε ότι οι περισσότεροι φόβοι είτε έχουν λύσεις, είτε στην τελική δεν είναι καταστροφικοί όπως τους φανταζόμασταν.
5. Θυμηθείτε παλιές σας επιτυχίες
Μια ωραία τεχνική ψυχολογίας: θυμηθείτε άλλες φορές στη ζωή σας που πήρατε δύσκολες αποφάσεις και τελικά τα καταφέρατε. Ίσως την αγορά του πρώτου σας σπιτιού; Την αλλαγή δουλειάς; Κάποια ρίσκα που βγήκαν σε καλό. Ανακαλέστε τα συναισθήματά σας τότε – πιθανότατα είχατε φόβο, αλλά τον ξεπεράσατε. Αυτές οι αναμνήσεις είναι απόδειξη ότι μπορείτε να το κάνετε ξανά. Η σοφία και η εμπειρία της ηλικίας είναι με το μέρος σας. Έχετε αντιμετωπίσει αλλαγές, έχετε δει και καλές και κακές εκβάσεις. Είστε σε θέση τώρα να ζυγίζετε καλύτερα τα πράγματα απ’ ό,τι όταν ήσασταν νέοι. Δώστε στον εαυτό σας λίγη εμπιστοσύνη.
6. Αποδοχή της Αβεβαιότητας
Τέλος, αποδεχθείτε ότι καμία απόφαση δεν είναι 100% σίγουρη. Πάντα υπάρχει ένα ποσοστό αβεβαιότητας – αυτή είναι η φύση της ζωής. Η ψυχολογία λέει πως όταν αποδεχτούμε την ύπαρξη του ρίσκου, αντί να προσπαθούμε μανιωδώς να το εξαλείψουμε, νιώθουμε πιο ήρεμοι. Κάντε ειρήνη με το γεγονός ότι “Κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ με τις πληροφορίες που έχω. Κανείς δεν έχει το κλειδί του μέλλοντος”. Αυτή η στάση φέρνει μια ανακούφιση: δεν είναι όλα στον απόλυτο έλεγχό μας, και αυτό είναι εντάξει.
Συνοψίζοντας, οι μεγάλοι φόβοι μπορούν να μικρύνουν. Η αλλαγή – είτε είναι η αξιοποίηση της περιουσίας, είτε οποιαδήποτε άλλη μεγάλη απόφαση στα γηρατειά – δεν χρειάζεται να είναι τρομακτική. Με γνώση, υποστήριξη, σχεδιασμό και αυτοπεποίθηση, μπορείτε να πάρετε αποφάσεις που θα βελτιώσουν τη ζωή σας. Και, όταν νιώσετε τον φόβο να πλησιάζει, θυμίστε στον εαυτό σας: το έχετε ξαναπεράσει – όλη σας η ζωή ήταν μια σειρά από αλλαγές που καταφέρατε. Αυτή εδώ είναι απλώς άλλη μία, και μάλιστα με σκοπό να ζήσετε καλύτερα τα χρόνια που έρχονται. Προχωρήστε λοιπόν με θάρρος και ψυχραιμία. Τα καλύτερα μπορεί να είναι μπροστά!